Πυρηνοτρήτης της ελιάς

την
Prays oleae ( Bernard ) Lesne 
( P. oleellus )
( Lepidoptera, Yponomeutidae ) 
κ. ν πυρηνοτρήτης της ελιάς
Γράφει

Κατσαντώνης Γιώργος
Γεωπόνος Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος
Διαχειριστής Αγροτών Ανάγνωσμα

Περιγραφή

Ενήλικο
Έχει μήκος 6 - 6,5mm και άνοιγμα πτερύγων 13 - 15mm. O γενικός χρωματισμός του είναι τεφρός ως τεφρόλευκος ή και ανοιχτοκάστανος. Οι κεραίες του μήκους όσο το μισό του σώματός του και ο θώρακας τεφρόλευκος, με μια μαύρη κηλίδα στην κορυφή του scutellum ( θυρεός ). Οι πρόσθιες πτέρυγες είναι λευκές σταχτί με αργυρόχρωμες ανταύγειες και με διάσπαρτες σκοτεινοκαστανές ως μαύρες γραμμές, κηλίδες και λέπια.

Αυγό
Σε κάτοψη σχεδόν κυκλικό, διαστάσεων περίπου 0,5 επί 0,4mm, λευκό ως ανοιχτοκίτρινο και συνήθως έχει σχήμα επιπεδόκυρτου φακού.
  
Προνύμφη
Πρασινοκαστανή, πρασινότεφρη ή τεφροπράσινη με καστανή κεφαλή και προθωρακική πλάκα και τελικό μήκος 7 - 8,5mm.

Νύμφη
Καστανή, μήκους 5 - 6mm σε προφυλαγμένες συνήθως θέσεις πάνω στο δέντρο ή στο έδαφος.

Πυρηνοτρήτης της ελιάς

Ξενιστές

Αποτελεί είδος ολιγοφάγο. Προσβάλλει κυρίως την ελιά και αγριελιά αλλά μπορεί να αναπτυχθεί και σε ορισμένα άλλα γένη της οικογένειας Oleaceae, όπως τα γένη Jasminum ( Γιασεμιά ), Ligustrum ( Λιγκούστρα ) και Phillyrea ( Φιλλύρεες ).

Βιολογία

Έχει 3 γενεές το έτος και κατά κανόνα οι προνύμφες της κάθε γενεάς προσβάλλουν διαφορετικό όργανο του δέντρου από ότι των άλλων γενεών. Διαχειμάζει ως αναπτυσσόμενη, μη διαπαύουσα προνύμφη διάφορων ηλικιών ( σταδίων ) σε στοά στα φύλλα της ελιάς. Τα αυγά της γενεάς ( 3ης ) που διαχειμάζει και που ονομάζεται φυλλοφάγος ή φυλλόβιος, γεννιούνται πάνω στα φύλλα, συχνότερα στην άνω επιφάνεια, τον Σεπτέμβριο - Νοέμβριο. Η προνύμφη μπαίνει κατ ' ευθείαν στο φύλλο όπου ορύσσει στοά και γίνεται φυλλορύκτης. Η στοά της στην αρχή είναι στενόμακρη και συχνά οφιοειδής. 

Μετά την έκδυση, βγαίνει και κάνει άλλη στοά συνήθως σχήματος C. Πάλι μετά την έκδυση κάνει 3η στοά σχήματος θαλάμου με ακανόνιστο σχήμα 3 - 5 επί 2 - 3mm. Μετά την 3η έκδυση ( Φεβρουάριο - Μάρτιο ), η προνύμφη της 4ου σταδίου εγκαταλείπει τον θάλαμο και ζει στην επιφάνεια του φύλλου κατατρώγοντας την κάτω επιδερμίδα και το παρέγχυμα ορισμένης θέσης του φύλλου. Το μήκος της προνύμφης τότε είναι 4 - 5mm και εκεί στο φύλλο, στη θέση διάβρωσης, η προνύμφη υφίσταται την τελευταία της έκδυση και γίνεται 5ου σταδίου. Θα μείνει εκεί τρώγοντας παρέγχυμα ώσπου να συμπληρώσει την ανάπτυξή της ή πηγαίνει στην κορυφή βλαστού και τρώει οφθαλμούς και νεαρά φύλλα. Νυμφώνεται στην κορυφή των βλαστών ανάμεσα σε φύλλα που συνδέει με μετάξινα νήματα ή κάτω από ξηρούς φλοιούς του κορμού ή και στο έδαφος.

Τα ενήλικα της γενεάς που διαχείμασε ( 3ης ) είναι δραστήρια και ωοτοκούν τον Απρίλιο - Μάϊο. Τοποθετούν τα αυγά τους, ένα ένα, στα κλειστά άνθη της ελιάς. Η προνύμφη της 1ης γενεάς που είναι γνωστή ως ανθοφάγος ή ανθόβιος, μπαίνει απ' ευθείας στο κλειστό άνθος όπου αναπτύσσεται τρώγοντας κυρίως τους ανθήρες. Ώσπου να συμπληρώσει την ανάπτυξή της η προνύμφη προσβάλλει διαδοχικά συνήθως 3 ή περισσότερα άνθη, που τα συνδέει μεταξύ τους με νήματα. Όταν συμπληρώσει την ανάπτυξή της νυμφώνεται στην ανθοταξία, ανάμεσα στα προσβεβλημένα άνθη ή και σε γειτονικές άλλες κατάλληλες θέσεις, Η νύμφωση γίνεται κατά τα τέλη Μαΐου, εποχή άνθησης της ελιάς. Τα ενήλικα της γενεάς αυτής ( 1ης ) εμφανίζονται τον Ιούνιο και αρχές Ιουλίου. Γεννούν τα αυγά τους στους νεαρούς και μικρούς τότε καρπούς και κυρίως στον κάλυκα. Για ωοτοκία διαλέγουν μικρούς καρπούς όχι μεγαλύτερους από 4mm.

Έχει 3 γενεές το έτος και κατά κανόνα οι προνύμφες της κάθε γενεάς προσβάλλουν διαφορετικό όργανο του δέντρου από ότι των άλλων γενεών

H νεαρή προνύμφη της 2ης αυτής γενεάς, που είναι γνωστή ως καρποφάγος ή καρπόβιος, μπαίνει στο μεσοκάρπιο και κατευθύνεται προς τον πυρήνα ( ενδοκάρπιο ) που είναι τότε μαλακός και εγκαθίσταται μεταξύ ενδοκαρπίου και του σπέρματος, συνήθως στην εσωτερική επιφάνεια του ενδοκαρπίου. Κατά τη διαδρομή της αυτή, η προνύμφη με τη στοά που ανοίγει μπορεί να ζημιώσει τον ποδίσκο ή τις αγγειώδεις δέσμες της βάσης του καρπού. Τότε ο μικρός καρπός συνήθως μαραίνεται, ξεραίνεται, μαυρίζει, ζαρώνει και πέφτει. Μοιάζει με κόκκο πιπεριού. Οι ελαιοπαραγωγοί τον ονομάζουν ''πιπέρι''. 

Ακολουθήστε τη fb σελίδα του Αγροτών Ανάγνωσμα ΕΔΩ

Όσοι καρποί δεν πέφτουν, επιτρέπουν ανάπτυξη της προνύμφης στο ενδοσπέρμιο με στοά εξόδου προς τον ποδίσκο στο σημείο επαφής ποδίσκου - καρπού. Η προνύμφη νυμφώνεται μέσα σε αραιό βομβύκιο στην κάτω επιφάνεια ενός φύλλου ή μεταξύ φύλλων που συνδέει με μετάξινα νήματα. Μπορεί όμως να νυμφωθεί και σε άλλη κατάλληλη θέση στο δέντρο. Η βλάβη του καρπού από την οπή εξόδου της προνύμφης προκαλεί πτώση του καρπού, συνήθως τον Σεπτέμβριο - Οκτώβριο. Η πτώση ενός αξιόλογου ποσοστού των προσβεβλημένων καρπών γίνεται πριν τους εγκαταλείψουν οι προνύμφες. Η νύμφωση τότε γίνεται στο έδαφος. Τα ενήλικα της 2ης αυτής γενεάς βγαίνουν τον Σεπτέμβριο με Νοέμβριο και γεννούν αυγά της φυλλοφάγου γενεάς. 

Ζημιές
Η προνύμφη λοιπόν του πυρηνοτρήτη της ελιάς ζει ως φυλλορυκτική και φυλλοφάγος, ως ανθορυκτική και ανθοφάγος και ως καρπορυκτική και καρποφάγος. Η ζημιά στα ώριμα φύλλα τον χειμώνα και στους οφθαλμούς, νεαρούς βλαστούς και φύλλα τις αρχές της άνοιξης, κατά κανόνα δεν είναι αξιόλογη. Υπάρχουν όμως λίγες περιπτώσεις όπου σε νεαρά δενδρύλλια η ζημιά ίσως δικαιολογεί τη λήψη μέτρων καταπολέμησης. Η ζημιά στα άνθη από την ανθοφάγο γενεά, επίσης θεωρείται κατά κανόνα μικρής οικονομικής σημασίας, διότι σε χρονιές άφθονης ή μέτριας ανθοφορίας καταστρέφει ένα μικρό ποσοστό των ανθέων που πρόκειται να δώσουν καρπούς. Θεωρείται ότι σε δέντρα με άφθονη ανθοφορία, 3 - 5% των ανθέων αρκεί για να δώσει μια καλή σοδειά ( Κυπαρισσούδας και Μπρούμας 1990 ). Συνεπώς, όταν η ανθοφορία είναι τουλάχιστον μέτρια, καταστροφή μεγάλου πληθυσμού των ανθέων από το έντομο αυτό, ή άλλα αίτια, δεν μειώνει αισθητά την σοδειά. Σε περίπτωση όμως πολύ μικρής ανθοφορίας, πυκνός πληθυσμός του εντόμου μπορεί να κάνει ζημιά. 

Γενικά όμως, η σοβαρή ζημιά στην ελαιοπαραγωγή προκαλείται από την καρποφάγο γενεά. Η καρπόπτωση που η γενεά αυτή προκαλεί το φθινόπωρο στους αναπτυγμένους καρπούς μπορεί να είναι σοβαρή. Εξ ίσου όμως σοβαρή, αν όχι σοβαρότερη, μπορεί να είναι και η θερινή καρπόπτωση σε ορισμένες ποικιλίες ελιάς ( Πολυράκης 1996, Παρασκάκης 1997, Χατζηγεωργίου και Προφήτου - Αθανασιάδου 1997 ).

Ο πυρηνοτρήτης έχει πολλούς φυσικούς εχθρούς, όπως, αρπακτικά Δίπτερα, Λεπιδόπτερα και Νευρόπτερα και πολλά παρασιτικά Υμενόπτερα και Δίπτερα. Από τους εχθρούς του αυτούς σημαντικότεροι είναι τα Ageniaspis fuscicollis var. praysincola, Chelonus eleaphilus, Trichogramma spp. Eν τούτοις, δεν είναι ικανά να περιορίσουν τον πυρηνοτρήτη σε ανεκτά επίπεδα πληθυσμού.
Η προνύμφη μπαίνει κατ ' ευθείαν στο φύλλο όπου ορύσσει στοά και γίνεται φυλλορύκτης

Καταπολέμηση

Επεμβάσεις με εντομοκτόνα κατά της καρπόβιας γενιάς με προσδιορισμό χρόνου επέμβασης με παρακολούθηση πληθυσμού με παγίδες φερομόνης. Πέρα των οργανοφωσφορικών, πυρεθροειδών κ.λ.π, χρησιμοποιούνται σκευάσματα Bacillus thuringiensis ( B.T ) ή παρεμποδιστές ανάπτυξης. Σε περίπτωση μεγάλου πληθυσμού στην ανθόβια  γενιά και μικρή ανθοφορία, ομοίως επέμβαση και σε αυτή την γενιά. Τα σκευάσματα του B.T είναι αποτελεσματικά στην ανθόβια γενιά.

Γίνετε μέλος της fb ομάδας του Αγροτών Ανάγνωσμα ΕΔΩ

Πάντα, ανατρέχουμε στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και μέσα από τις εγκεκριμένες δραστικές ουσίες επιλέγουμε την εμπορική ονομασία της επιλογής μας για το εντομοκτόνο φυτοπροστατευτικό σκεύασμα.

Βιβλιογραφία
1.Έντομα καρποφόρων δέντρων και αμπέλου
   Μ.Ε Τζανακάκης - Β.Ι Κατσόγιαννος
2. Σημειώσεις στο μάθημα '' Εφαρμοσμένη Εντομολογία ''
   Καθηγητής Ι.Α Τσιτσιπής
   Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
  Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής & Ζωικής Παραγωγής
   Εργαστήριο Εντομολογίας & Γεωργικής Ζωολογίας