Το πιο διαδεδομένο και με την μεγαλύτερη οικονομική σημασία όσπριο στην χώρα μας αλλά και παγκοσμίως, το κοινό φασόλι, Phaseolus vulgaris L. ανήκει στο γένος Phaseolus, όπου εκεί συναντάμε και άλλα καλλιεργούμενα είδη όπως το Phaseolus conccineus ( γίγαντες ) και φασόλια που ανήκουν στο γένος Dolichos και Vigna. ( μαυρομάτικα ).
Βοτανικά χαρακτηριστικά
Το κοινό φασόλι διαθέτει διάφορους τύπους, αναρριχώμενους, νάνους, ημινάνους, με σπόρους λευκούς ή έγχρωμους. Για τη μεγάλη καλλιέργεια προσφέρονται οι νάνες ή ημινάνες ποικιλίες γιατί δεν θέλουν υποστηρίγματα και προσαρμόζονται στην εκμηχανισμένη καλλιέργεια. Έχει θυσσανώδη, επιφανειακή ρίζα, φύλλα σύνθετα και άνθη διαφόρου χρώματος. Είναι αυτογονιμοποιούμενο φυτό και η περίοδος ανθοφορίας διαρκεί στις νάνες ποικιλίες περίπου 20 ημέρες ενώ οι αναρριχώμενες είναι συνεχούς ανθοφορίας. Ο λοβός είναι ευθύς ή κυρτός στο άκρο. πεπλατυσμένος ή κυλινδρικός με πράσινο ή κίτρινο χρώμα πριν ωριμάσει και με 4 - 8 σπόρους των οποίων το χρώμα, το μέγεθος και το σχήμα διαφέρουν ανάλογα με την ποικιλία. Η βλαστική περίοδος είναι 120 - 130 ημέρες για ξηρό καρπό και πολύ μικρότερη για χλωρό.
Οικολογικές απαιτήσεις
Είναι παρόμοιες με του καλαμποκιού. Οι σπόροι βλαστάνουν σε θερμοκρασία 9-12 βαθμούς Κελσίου αλλά για να είναι ικανοποιητικό το φύτρωμα πρέπει η θερμοκρασία εδάφους να είναι 12-14 βαθμούς Κελσίου. Είναι πολύ ευαίσθητο στους παγετούς. Οι αναρριχώμενες ποικιλίες είναι πιο ευαίσθητες από τις νάνες. Είναι φυτό θερμόφιλο, φωτόφιλο και υφρόφιλο. Ευνοϊκή θερμοκρασία για την ανάπτυξή του είναι 18-24 βαθμούς Κελσίου. Θερμοκρασία υψηλότερη των 30ο, σταματάει τον σχηματισμό φυματίων. Κατά την ανθοφορία, βροχερός καιρός και ξηροθερμικές συνθήκες προκαλούν σημαντική ανθόρροια. Μετά την άνθηση, χρειάζεται ομοιόμορφη εδαφική υγρασία. Οι εδαφικές απαιτήσεις δεν είναι μεγάλες αρκεί να του εξασφαλιστεί καλή αποστράγγιση, αερισμός και υγρασία. Προτιμάει τα ελαφρά έως μέσα εδάφη, με κανονική περιεκτικότητα σε Ca , όχι πολύ μεγάλη γιατί τότε τα φυτά παρουσιάζουν χλώρωση και έτσι το όσπριο δεν έχει καλή βραστικότητα. Το καλύτερο PH για το έδαφος είναι γύρω στο 6.
Καλλιέργεια
Απαιτεί επιμελημένη κατεργασία εδάφους. Πριν την σπορά συνίσταται απεντόμωση εδάφους καθώς και χρήση ζιζανιοκτόνου. Μέχρι την άνθηση, έχει μικρή ανταγωνιστικότητα στα ζιζάνια για αυτό γίνεται συνήθως συνδυασμός ζιζανιοκτόνων και σκαλισμάτων.
Η σπορά γίνεται συνήθως στα μέσα Απριλίου, γραμμικά, σε αποστάσεις 40 - 75cm για τις νάνες ποικιλίες και 30 - 50cm για τις αναρριχώμενες ποικιλίες. Για υποστηρίγματα χρησιμοποιούνται καλάμια ή ξύλα σε μορφή συνήθως πυραμίδας. Για τις αναρριχώμενες ποικιλίες παρουσιάζει ενδιαφέρον και η σπορά σε δίδυμες γραμμές ( 15 - 20cm μεταξύ διδύμων γραμμών και 60 - 80cm μεταξύ ζευγών ). Το βάθος σποράς είναι 3-10cm και η ποσότητα σπόρου από 6kg/στρ. για τις μικρόσπερμες και έως 13kg/στρ για τις μεγαλόσπερμες , ώστε να επιτυγχάνεται πληθυσμός φυτών 25-30χιλ φυτά/στρ, ο οποίος αριθμός σύμφωνα με πειράματα του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών φυτών βρέθηκε να είναι ο άριστος αριθμός.
Συνιστάται λίπανση με 1-3 μονάδες Ν/στρ, 6-8 μονάδες P και εφόσον διαπιστωθεί έλλειψη Καλίου 2,5-5 μονάδες Κ. Επιφανειακή λίπανση με 1-3 μονάδες Ν το στρέμμα μπορεί επίσης να είναι αποτελεσματική. Μπορεί να αντέξει περίοδο ξηρασίας 10-17 ημερών πριν την άνθηση αλλά κατά την άνθηση ξηρασία έστω και 5 ημερών είναι αρκετά καταστρεπτική. Τα ποτίσματα συνιστώνται να είναι συχνά και ελαφρά.
Η συγκομιδή των οσπρίων γίνεται όταν οι λοβοί αποκτήσουν κίτρινο χρώμα, τις πρωινές ώρες ώστε να αποφεύγεται το τίναγμα των σπόρων. Στην εντατική καλλιέργεια των νάνων ποικιλιών γίνεται απευθείας θεριζοαλωνισμός με κατάλληλα ρυθμισμένες μηχανές σίτου. Στις μικρές καλλιέργειες νάνων ή ημινάνων ποικιλιών τα φυτά ξεριζώνονται ή κόβονται και συγκεντρώνονται σε μικρούς σωρούς για να ξηραθούν. Στις αναρριχώμενες ποικιλίες η συγκομιδή γίνεται με το χέρι. Ακολουθεί καθαρισμός σπόρου από σπασμένους και ξένους σπόρους σε ειδικά καθαριστήρια και απεντόμωση του βρώσιμου σπόρου.
Εχθροί και ασθένειες
Οι ποιο συνηθισμένες ασθένειες που συναντάμε είναι από μυκητολογικές η αδρομύκωση, η ανθράκωση, η μακροφομίνα ,ο περονόσπορος, η ριζοκτονίαση, η Σκληρωτινίαση, η σκωρίαση και το ωίδιο. Από βακτηριώσεις συναντάμε Xanthomonas phaseoli & Pseudomonas phaseolicola . Από Ιώσεις παρατηρείται η κοινή μωσαϊκή του φασολιού, η κίτρινη μωσαϊκή του φασολιού και ο ιός του καπνού.
Τα κυριότερα έντομα που συναντάμε τα έντομα εδάφους ( κρεμμυδοφάγος, αγροτίδες, σιδηροσκώληκες ) , η μαύρη αφίδα, ο βρούχος και διάφορα είδη τετρανύχων και νηματώδεις.
Οι παραπάνω εχθροί και ασθένειες αντιμετωπίζονται με προληπτικά μέτρα ( χρήση υγιούς απολυμασμένου με μυκητοκτόνο και εντομοκτόνο σπόρου, απολύμανση εδάφους , αποφυγή υγρών εδαφών καθώς και χρήση κοπριάς ), με αμειψισπορά , με χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και με ψεκασμούς.
Ποικιλίες
Στην Ελλάδα καλλιεργούνται πολλές ποικιλίες που αποτελούν " ντόπιους πληθυσμούς " γιατί οι παραγωγοί συνηθίζουν να χρησιμοποιούν δικο τους σπόρο. ( ιδιοπαραγώμενο ). Το Ινστιτούτο Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών φυτών δημιούργησε με επιλογή σε ντόπιους πληθυσμούς και με διασταυρώσεις, ποικιλίες που διακρίνονται ως προς την παραγωγικότητα , προσαρμοστικότητα, αντοχή στις ασθένειες και οργανοληπτικά χαρακτηριστικά όπως οι ποικιλίες Αριδαία και Κάρλα ( προϊόντα επιλογής ) και Πυργετός και Ραψάνη ( προϊόντα διασταυρώσεων ). Είναι όλες ημιαναρριχώμενες , λευκόσαρκες και το βάρος 1000 σπόρων είναι αντίστοιχα 240-260γρ, 480-505γρ, 380-400γρ και 220-235γρ. Από τα σπουδαιότερα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ποικιλιών είναι η βραστικότητα του σπόρου, αλλά υπερβολική ποσότητα ασβεστίου στο έδαφος μειώνει τη βραστικότητά τους.
Προϊόντα
Τα ξερά φασόλια αποτελούν βασική τροφή γιατί περιέχουν θρεπτικά στοιχεία αντίστοιχα με το βοδινό κρέας και για αυτό αποκαλούνται το " κρέας του φτωχού ".
Περιέχουν κατά μέσο όρο, 25% πρωτεΐνες με υψηλή περιεκτικότητα σε λυσίνη, υδατάνθρακες 66%, φώσφορο, ασβέστιο, σίδηρο και άλλα ανόργανα άλατα 4% και βιταμίνη Α.
Βρώσιμο προϊόν αποτελούν και οι χλωροί λοβοί που καταναλώνονται από τον άνθρωπο νωποί, καταψυγμένοι ή κονσερβοποιημένοι.
Τα υπολείμματα από την καλλιέργεια και τα υποπροϊόντα από τον καθαρισμό αποτελούν θρεπτική κτηνοτροφή.
Βιβλιογραφία: Πανεπιστημιακές παραδόσεις μαθήματος ΕΙΔΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Ι, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος.( ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΣΕΝΔΟΥΚΑ ΣΤΕΛΛΑ )
Για ανάγνωση αρθρογραφίας του Αγροτών Ανάγνωσμα blog