Η Θεσσαλία ως γεωγραφικό διαμέρισμα τοποθετείται στο κέντρο του Ελλαδικού χώρου και καταλαμβάνει συνολική έκταση 14036 km2 από την οποία το 36% είναι πεδινή και το 17% ημιορεινή. Οι καλλιέργειες που συναντάμε είναι τα χειμερινά σιτηρά, οι δενδρώδεις καλλιέργειες, τα ψυχανθή, ο αραβόσιτος, τα βιομηχανικά φυτά, το αμπέλι ενώ σε μικρότερη έκταση τα κηπευτικά και οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες.
Αναφορικά με την φυτοπροστασία των καλλιεργειών αυτών οι προκλήσεις ήταν πολλές και γίνονται διαρκώς περισσότερες και εντονότερες τα τελευταία χρόνια. Αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους. Η σύσταση του πληθυσμού πού ασχολείται με τη γεωργία έχει αλλάξει σε πολύ βραχύ χρονικό διάστημα. Λόγω της οικονομικής κρίσης, υπάρχει μια στροφή προς τη γεωργία και προς νέες καλλιέργειες. Καλλιέργειες για τις οποίες είχε αποκτηθεί πολύτιμη τεχνογνωσία, όπως το βαμβάκι και τα ζαχαρότευτλα συρρικνώνονται ενώ άλλες, όπως τα ακρόδρυα, επεκτείνονται ραγδαία χωρίς να υπάρχει επαρκής γνώση από τους παραγωγούς ως προς τις απαιτήσεις τους και τα φυτοπαθολογικά προβλήματα που ενδεχομένως θα αντιμετωπίσουν.
Επιπροσθέτως, εμφανίζονται νέες ασθένειες ή αναδυόμενες ασθένειες ή ακόμα και ασθένειες ήσσονος σημασίας που απειλούν τις καλλιέργειες λόγο ιδιαζόντων περιβαλλοντικών συνθηκών και λαμβάνουν επιδημική μορφή.
Στην τελευταία περίπτωση ανήκει η ασθένεια γνωστή ως σεπτορίωση του σίτου ( παθογόνο αίτιο Zymoseptoria tritici ) η οποία στη χώρα μας χαρακτηριζόταν ως ήσσονος σημασίας. Το 2014 ήταν η χρονιά ορόσημο για την καλλιέργεια σίτου στον Ελλαδικό χώρο. Μέχρι τότε η πλειονότητα των παραγωγών σίτου, από πλευράς φυτοπροστασίας, εφάρμοζε μόνο ζιζανιοκτονία διότι δεν είχαν να αντιμετωπίσουν σοβαρά φυτοπαθολογικά προβλήματα ή σημαντικές ζημιές από έντομα. Το 2014 χαρακτηρίστηκε από μία πολύ υγρή άνοιξη ενώ καταγράφηκαν υψηλές θερμοκρασίες τους μήνες Ιανουάριο και Φεβρουάριο, με τη μέση θερμοκρασία των μηνών αυτών να είναι περίπου 3 βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από τη μέση θερμοκρασία ( 'όπως είχε διαμορφωθεί αυτή η μέση τιμή από το έτος 1971 έως το έτος 2000 ). Αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών ήταν να έχουμε στην Θεσσαλία επιδημία σεπτορίωσης του σίτου, μια πολύ σοβαρή ασθένεια που προκαλεί σημαντικές ζημιές στη Βόρεια Ευρώπη. Σήμερα, η ασθένεια αυτή είναι ο λόγος που η πλειοψηφία των παραγωγών σίτου στη Θεσσαλία εφαρμόζουν τουλάχιστον μια φορά μυκητοκτόνο, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις ο αριθμός των επεμβάσεων φτάνει τις 3 ή και τις 4.
Μια αναδυόμενη ασθένεια που απειλεί επίσης την καλλιέργεια του σίτου στη Θεσσαλία είναι η καστανή σκωρίαση του στελέχους του σίτου (παθογόνο αίτιο Puccinia graminis f.sp. tritici ). Την συγκεκριμένη ασθένεια θεωρούσαμε ότι την είχαμε αντιμετωπίσει ικανοποιητικά με την χρήση των ανθεκτικών ποικιλιών που χρησιμοποιούνταν ευρύτατα. Σήμερα είναι γνωστό ότι φυλές του μύκητα έχουν υπερνικήσει την ανθεκτικότητα των ποικιλιών και ήδη έχουν εξαπλωθεί σε μεγάλο μέρος της αφρικανικής ηπείρου, ενώ έχει δημοσιευθεί ειδοποίηση για κίνδυνο επιδημίας σκωρίασης στελέχους του σίτου σε όλη τη Μεσόγειο, από το Διεθνές Κέντρο Βελτίωσης Αραβόσιτου και Σίτου ( CIMMYT ) και εταίρους, στο πλαίσιο του σχεδίου Bolraug Global Rust Initiative ( RustTrucker.org ).
Ιδιαιτέρως ανησυχητική αποτελεί η αλματώδης αύξηση των ασθενειών του ξύλου της αμπέλου. Παγκοσμίως θεωρούνται ως οι πιο καταστροφικές ασθένειες του αμπελιού τις 3 τελευταίες δεκαετίες με σοβαρότερη την " παρακμή των νέων πρέμνων " ή " ίσκα των νέων αμπελώνων " που μεταδίδεται με το μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό στα νεαρά πρέμνα και έχει χαρακτηριστεί ως " αναδυόμενη ασθένεια " . Η ασθένεια έχει αποδοθεί σε ένα σύμπλοκο ασκομυκήτων που ανήκουν στα γένη Phaeomoniella, Phaeoacremonium και Ilyonectria, ενώ σε πρέμνα μεγαλύτερης ηλικίας απαντάται ο βασιδιομύκητας Fomitiporia mediterranea. Ωστόσο, η ταυτόχρονη παρουσία και άλλων μυκήτων σε ασθενή πρέμνα ( Eutypa, Phomopsis, Botryosphaeria spp. κ.α ) καθιστούν την αιτιολογία της παρακμής των αμπελώνων ακόμα πιο πολύπλοκη. Επειδή στην πράξη δεν υπάρχουν αποτελεσματικά θεραπευτικά μέτρα, η αντιμετώπιση των ασθενειών του ξύλου βασίζεται σε την πρόληψη με κυριότερο μέτρο τη χρήση πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού.
Παρόμοιες απειλές υπάρχουν και για άλλες καλλιέργειες με κύρια την πιθανή εισαγωγή του φυτοπαθογόνου βακτηρίου Xyllela fastidiosa, το οποίο έχει ευρύτατο κύκλο ξενιστών ( ελιά, αμυγδαλιά, αμπέλι κ.α ) και προκαλεί ασθένειες μεγάλης οικονομικής σημασίας που αντιμετωπίζονται δύσκολα όπως η αδροβακτηρίωση των πυρηνόκαρπων και η ασθένεια Pierce.
Για την αντιμετώπιση αυτών και άλλων φυτοπαθολογικών προβλημάτων οι ειδικοί φυτοπροστάτες έχουν ως πολύτιμο εργαλείο τις νέες μεθόδους και τεχνολογίες που αναπτύσσονται ταχύτατα για την έγκαιρη πρόγνωση και ορθολογική αντιμετώπιση των ασθενειών. Μεταξύ αυτών είναι και η χρήση τηλεπισκόπησης στον εντοπισμό φυτών ή ομάδας φυτών στην καλλιέργεια που εμφανίζουν συμπτωματολογία στα αρχικά στάδια μιας ασθένειας.
Σχετικά πρόσφατα, μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη ο δορυφόρος Sentinel 2 ( European Space Agency ) ο οποίος φέρει κάμερες για 13 φασματικά κανάλια ( από το NIR μέχρι το SIR ) με διακριτική ικανότητα που φτάνει τα 100m2. Με αυτά τα εργαλεία και άλλα όπως τα μη επανδρωμένα ιπτάμενα οχήματα ( UAVs ) που φέρουν πολυφασματικές ή υπερφασματικές κάμερες, είναι δυνατόν να εποπτεύουμε μεγάλες εκτάσεις και πιθανόν να μπορούμε να ανιχνεύσουμε συμπτώματα αρκετά νωρίς ώστε να μπορούμε να επέμβουμε εγκαίρως και στοχευμένα στο πλαίσιο της ορθολογικής αντιμετώπισης των ασθενειών.
Βιβλιογραφία
Τόμος Περιλήψεων - Πρακτικά από το Επιστημονικό Θεματικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα, 2 Μαρτίου 2018 με θέμα " Η ευάλωτη γεωργία της Θεσσαλίας : Παρόν - Προοπτικές. ''
Ομιλία των κ.Ευάγγελο Βέλλιο ( Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας, Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος,Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας )
κ. Επαμεινώνδα Παπλωματά ( Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας, Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών )
Για ανάγνωση αρθρογραφίας του Αγροτών Ανάγνωσμα blog