Επιλογή σπόρου : Ποικιλία και ποιότητα σπόρου

Η απόδοση των καλλιεργούμενων φυτών επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, τους οποίους ο άνθρωπος μπορεί από την μεριά του να επηρεάσει ως ένα βαθμό , ( κλίμα, έδαφος, καλλιεργητικές εργασίες κ.λ.π. ). Η συμμετοχή όμως και η πρωτοβουλία του ανθρώπου είναι πολύ μεγάλη στην επιλογή του κατάλληλου για την εκμετάλλευση του σπόρου, τόσο από άποψης ποικιλίας όσο και ποιότητας σπόρου.

Επιλογή σπόρου : Ποικιλία και ποιότητα σπόρου 

Ποικιλία σπόρου

Ο σπόρος που καλλιεργεί σήμερα ο άνθρωπος έχει διαφοροποιηθεί και βελτιωθεί γενετικώς ( Γενετική βελτίωση φυτών ) σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με τον αρχικό σπόρο από τον οποίο και προήλθε το κάθε καλλιεργούμενο είδος και ποικιλία αυτού.

Από γεωργικής άποψης, ποικιλία καλείται η ομάδα φυτών ενός είδους που έχουν κοινή προέλευση και στενή ομοιότητα μεταξύ τους και τα οποία διακρίνονται από τα φυτά οποιασδήποτε άλλης ποικιλίας με διάφορα χαρακτηριστικά που έχουν γεωργική σημασία, τα οποία χαρακτηριστικά είναι γενετικώς σταθερά και μεταδίδονται στους απογόνους, όταν ο πολλαπλασιασμός γίνεται με έναν καθορισμένο τρόπο.

Ακολουθήστε τη fb σελίδα του Αγροτών Ανάγνωσμα ΕΔΩ

Η καταλληλότητα της ποικιλίας πρέπει να κρίνεται από γεωργοοικονομικής άποψης, να δίνει δηλαδή το άριστο οικονομικό αποτέλεσμα στο αγρότη - παραγωγό. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει η ποικιλία να ικανοποιεί τις απαιτήσεις της καλλιέργειας αλλά και της κατανάλωσης. Η διάθεση του προϊόντος πρέπει να είναι εξασφαλισμένη, ενώ όταν η ποικιλία είναι δυσχερής, πρέπει να αποσύρεται και να αντικαθίσταται με άλλη πιο συμφέρουσα. Η αναδιάρθρωση των ποικιλιών είναι σχετικώς εύκολη στα φυτά μεγάλης καλλιέργειας γιατί είναι ετήσιες συνήθως καλλιέργειες.

Τα βασικά επιθυμητά γενετικά χαρακτηριστικά μιας ποικιλίας αποτελούν  :

1. Η προσαρμοστικότητα
2. Η παραγωγικότητα
3. Η ποιότητα του προϊόντος ώστε να ικανοποιεί τις απαιτήσεις και προπαντός να μην είναι επικίνδυνη για την υγεία του
4. Η ανθεκτικότητα σε εχθρούς και ασθένειες ώστε να απαιτεί, κατά το δυνατό, περιορισμένη χρήση φυτοφαρμάκων, στοιχείο που είναι απόλυτα συνυφασμένο με τη μείωση του κόστους παραγωγής αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος
5. Η προσαρμογή στην εκμηχανισμένη καλλιέργεια. Η ιδιότητα αυτή επέβαλε στις περισσότερες καλλιέργειες, την τροποποίηση των επιθυμητών μορφολογικών και φυσιολογικών χαρακτηριστικών του φυτού, π.χ. τα φυτά δεν πρέπει να έχουν υπερβολική ανάπτυξη, δεν πρέπει να πλαγιάζουν, δεν πρέπει να '' τινάζουν '' το προϊόν ή  πρέπει να έχουν συγκεντρωμένη καρποφορία ( βαμβάκι ) και να ωριμάζουν το προϊόν τους κατά το δυνατό ταυτόχρονα 
6. Η πρωϊμότητα, η οποία είναι γενικώς επιθυμητό χαρακτηριστικό γιατί συνδέεται με  τη μείωση του κόστους παραγωγής, αλλά για ορισμένες καλλιέργειες, είναι τελείως απαραίτητο χαρακτηριστικό ώστε η διάρκεια του βιολογικού κύκλου της ποικιλίας να είναι προσαρμοσμένη στη βλαστική περίοδο της περιοχής. Όταν όμως η βλαστική περίοδος σε μια περιοχή είναι μεγάλη, είναι πολλές φορές προτιμότερη μια οψιμότερη ποικιλία, που κατά κανόνα θα είναι και πιο παραγωγική από την πρώιμη. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις, ο επιθυμητός χρόνος παραγωγής ενός προϊόντος επιβάλλει τη χρησιμοποίηση όψιμων ποικιλιών.

Η καταλληλότητα της ποικιλίας πρέπει να κρίνεται από γεωργοοικονομικής άποψης, να δίνει δηλαδή το άριστο οικονομικό αποτέλεσμα στο αγρότη - παραγωγό

Ποιότητα σπόρου

Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία μιας καλλιέργειας αποτελεί η χρησιμοποίηση σπόρου της επιθυμητής ποικιλίας με καλή ποιότητα, ώστε να έχει υψηλή βλαστική και φυτρωτική ικανότητα.

Βλαστική ικανότητα ενός σπόρου είναι η ικανότητα που έχει το έμβρυο, όταν βρεθεί σε κατάλληλες συνθήκες, να αυξάνεται και να αναπτύσσεται προς φυτάριο ( νεαρό φυτό που προορίζεται για μεταφύτευση ) και φυτό. Το φυτό που προκύπτει είναι όμοιο προς το μητρικό ( όταν προέρχεται από αυτογονιμοποίηση ) και επίσης, το μητρικό φυτό ανήκει σε καθαρή ποικιλία και είναι ανάλογο προς τους γενότυπους των δύο γονέων, όταν προέρχεται από διασταύρωση. 

Γίνετε μέλος της fb ομάδας του Αγροτών Ανάγνωσμα ΕΔΩ

Φυτρωτική ικανότητα ενός σπόρου είναι η έξοδος του βλαστιδίου από το έδαφος. Υπάρχει σχέση μεταξύ της βλαστικής και της φυτρωτικής ικανότητας ενός σπόρου, αλλά όχι απόλυτη. Η φυτρωτική ικανότητα είναι μικρότερη της βλαστικής, γιατί ένα ποσοστό του σπόρου μπορεί να βλαστάνει αλλά να δίνει αδύνατα φυτά, τα οποία, είτε δεν έχουν την δύναμη να ολοκληρώσουν το φύτρωμα, είτε δεν επιζούν με τις συνθήκες του αγρού, ειδικά όταν πρόκειται για αντίξοες. Η βλαστική ικανότητα εκτιμάται μόνο στο βλαστητήριο με καθορισμένες και ευνοϊκές συνθήκες υγρασίας, θερμοκρασίας και φωτός και πρέπει κατά κανόνα να είναι μεγαλύτερη από το 80% για να θεωρείται ο σπόρος κατάλληλος για σπορά.

Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία μιας καλλιέργειας αποτελεί η χρησιμοποίηση σπόρου της επιθυμητής ποικιλίας με καλή ποιότητα, ώστε να έχει υψηλή βλαστική και φυτρωτική ικανότητα

Τα παρακάτω χαρακτηριστικά καθορίζουν την έννοια της ποιότητας ενός σπόρου

1. Η ακεραιότητα του σπόρου και κυρίως του εμβρύου, γιατί διαφορετικά, μειώνεται η βλαστική ικανότητα του σπόρου επειδή περιορίζονται οι αποθησαυριστικές ουσίες και οι σπόροι έτσι, γίνονται ευπαθείς σε σήψεις καθώς και σε ορισμένες απαραίτητες μεταχειρίσεις, όπως η χημική αποχνόωση του βαμβακόσπορου.
2. Το μέγεθος, το βάρος και ειδικό βάρος του σπόρου ασκούν συνήθως θετική επίδραση κυρίως στην πρώτη ανάπτυξη του φυτού. Πολλοί ερευνητές αναφέρουν ότι μεγαλύτερη σημασία έχει το μέγεθος του εμβρύου.
3. Η φυσιολογική ανάπτυξη - ωριμότητα του σπόρου. Άωροι ( άγουροι, ανώριμοι ) σπόροι, είτε δε φυτρώνουν όταν το έμβρυο δεν έχει συμπληρώσει την ανάπτυξή του, είτε δίνουν αδύνατα φυτά. Οι συνθήκες ωρίμανσης του σπόρου ( καιρικές, συνθήκες θρέψης, καλλιεργητικές εργασίες, χρονική περίοδος ωρίμανσης που συνδέεται με τη φυσιολογική ή μη ωρίμανση του σπόρου, προσβολές από ασθένειες και εχθρούς ) παίζουν βασικό ρόλο στην ποιότητα του σπόρου. Υπάρχουν βέβαια και οι γενετικώς άγονοι ( στείροι ) σπόροι που μπορεί να υποβαθμίσουν την ποιότητα ενός σπόρου. 
4. Η υγιεινή κατάσταση του σπόρου. Οι σπόροι πρέπει να είναι απαλλαγμένοι από μικροοργανισμούς ( κυρίως μύκητες ) και έντομα. Για να προστατευθεί ο σπόρος από τους μικροοργανισμούς που φέρει επάνω του ή που θα συναντήσει στο έδαφος και οι οποίοι συνήθως προκαλούν σήψη του σπόρου ή του νεαρού φυταρίου και μετέπειτα φυτού, γίνεται υποχρεωτική απολύμανση στις περισσότερες περιπτώσεις. Ο έλεγχος της φυτοϋγιεινής κατάστασης του σπόρου είναι επιβεβλημένος όταν εισάγεται σπόρος από το εξωτερικό και γίνεται από Ειδικές Υπηρεσίες. Ο εισαγόμενος σπόρος, πρέπει να συνοδεύεται από πιστοποιητικό φυτοϋγιεινής κατάστασης που εκδίδεται από την χώρα προέλευσης του σπόρου και πρέπει να πληρεί τις προϋποθέσεις της χώρας εισαγωγής. 
5. Ο λήθαργος που είναι η προσωρινή αναστολή της βλαστικής ικανότητας του σπόρου. Πολλοί σπόροι δεν βλαστάνουν αν δεν περάσει η περίοδος του ληθάργου. Η κατάσταση του λήθαργου, μπορεί σε πολλές περιπτώσεις να διακοπεί τεχνητά.
6. Η ηλικία του σπόρου.  O σπόρος μπορεί να επιζήσει για αρκετά χρόνια αναλόγως του φυτού ( π.χ. οι ελαιούχοι σπόροι επιζούν λιγότερο από τους μη ελαιούχους ), της φυσικής κατάστασης του σπόρου ( σπόροι υγιείς, ώριμοι και με χαμηλή περιεκτικότητα υγρασίας επιζούν περισσότερο ) και κυρίως των συνθηκών συντήρησης ( π.χ,  χαμηλή θερμοκρασία και υγρασία σε συνδυασμό με ικανοποιητικούς παράγοντες φυτοϋγείας επιμηκύνουν τη ζωή του σπόρου ).
7. Οι συνθήκες διατήρησης του σπόρου. Υψηλή θερμοκρασία και υγρασία μειώνουν τη βλαστική ικανότητα του σπόρου γιατί βοηθούν στην ανάπτυξη μικροοργανισμών, οι οποίοι προκαλούν σήψη του σπόρου και επιπλέον με τέτοιες συνθήκες, ο σπόρος αναπνέει εντονότερα με συνέπεια την περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας και την απώλεια των αποθησαυρωτικών ουσιών. Κατάλληλες συνθήκες αποθήκευσης σπόρου για τα περισσότερα φυτά θεωρούνται, όταν η υγρασία του χώρου κυμαίνεται από 5 - 7% και η θερμοκρασία από -5 έως +5 βαθμούς Κελσίου. Η υγρασία επίσης του σπόρου καθορίζει σημαντικά την μακροβιότητά του. Οι σπόροι των περισσότερων φυτών μεγάλης καλλιέργειας διατηρούνται ικανοποιητικά όταν η υγρασία είναι 9 - 12%. Ορισμένα φυτά, ιδιαίτερα τα ελαιούχα, είναι περισσότερο ευαίσθητα όταν η περιεκτικότητα σε υγρασία του σπόρου είναι μεγάλη. π.χ. το βαμβάκι, μπορεί να χάσει το 100% της βλαστικότητάς του μέσα σε μια εβδομάδα, αν αποθηκευτεί με υγρασία σπόρου 40% και άνω, ιδιαιτέρως όταν η θερμοκρασία του χώρου είναι υψηλή.
8. Ομοιομορφία του σπόρου. Για να προέλθουν ομοιόμορφα φυτά ως προς την ικανότητα αύξησης ( ώστε να υπάρχει συγχρονισμός στα στάδια αύξησης και ανάπτυξης ) και ως προς την ανταγωνιστική ικανότητα ( ώστε να μην εξοντωθούν τα αδύνατα από τα δυνατά και υπάρξει μείωση του πληθυσμού ), πρέπει οι σπόροι να είναι ομοιόμορφοι. Το χαρακτηριστικό αυτό αποκτά μεγαλύτερη σημασία σήμερα που υιοθετείται το σύστημα σποράς ακριβείας και υπάρχει γενίκευση της έννοιας της εκμηχάνισης των καλλιεργειών που επιβάλλει σύγχρονη αύξηση και ανάπτυξη στα φυτά. 

'' Εν αρχήν ην ο σπόρος '' 

     Θεόφραστος ( Έλληνας φιλόσοφος , 371 π.Χ - 287 π.Χ ) 

Βιβλιογραφία

Πανεπιστημιακές παραδόσεις - Γενική Γεωργία

Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

( Γαλανοπούλου - Σενδούκα Στέλλα - Καθηγήτρια Γεωργίας )