Γράφει
Κατσαντώνης Γιώργος
Γεωπόνος Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος
Διαχειριστής Αγροτών Ανάγνωσμα
Στο υπέργειο μέρος της ελιάς (κορμό, βραχίονες, κλάδους, φύλλα, άνθη, καρπούς) βρίσκεται ένας αριθμός ειδών φυτοφάγων ακάρεων που ανήκουν σχεδόν αποκλειστικά στις οικογένειες Tenuipalpidae, Eriophyidae και Τetranychidae.
Στην πρώτη οικογένεια (Tenuipalpidae), 14 είδη έχουν βρεθεί παγκοσμίως εκ των οποίων τα 13 είδη στις Μεσογειακές χώρες.
Στην Ελλάδα είναι γνωστά τα : Brevipalpus oleae Baker, B. olearius Sayed, B. atalantae Hatz., B. hellenicus Hatz., B. macedonicus Hatz., B. chalkidicus Hatz., B. spaticus Hatz. and Emman., B. olivicola Peg.& Cast. και B. rotal Cast.&Peg.
Η βιολογία και ιδίως ο ρόλος των ακάρεων αυτών δεν έχει μελετηθεί. Από σχετική μελέτη στην Ιταλία φαίνεται ότι διαχειμάζουν ως γονιμοποιημένα θηλυκά, αναπτύσσουν ένα αριθμό (π.χ 5 γενεών) το έτος και προτιμούν να ζουν στο φλοιό κλάδων των ελαιόδεντρων. Στην Ελλάδα το B. spaticus βρέθηκε μόνο στον κορμό ενώ όλα τα άλλα είδη μπορεί να βρεθούν σε όλα τα πράσινα μέρη του δέντρου (κλάδοι, οφθαλμοί, φύλλα, ταξιανθίες, καρποί) όπου μπορεί εφόσον οι πληθυσμοί είναι υψηλοί να προκαλέσουν συνήθως κηλιδώσεις ή σπανιότερα παραμορφώσεις και ξηράνσεις.
Αντίθετα με τα Tenuipalpidae, τα οποία κατά κανόνα δεν αναπτύσσουν υψηλούς πληθυσμούς, δεν παρουσιάζονται ως επιζήμια στα ελαιόδεντρα, η οικογένεια Eriophyidae, περιλαμβάνει ένα αριθμό ειδών τα οποία μπορεί
να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές.
Τα ευρεθέντα στην Ελλάδα είδη Eriophyidae της ελιάς θα αναφερθούν στην συνέχεια του άρθρου.
 |
| Ακάρεα στην ελαιοκαλλιέργεια |
Eriophys oleae
Είδος διαδεδομένο στις Μεσογειακές χώρες όπου αποτελεί σοβαρό εχθρό της ελιάς.
ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Διαχειμάζει ως θηλυκό κάτω από τις αστεροειδείς τρίχες της κάτω επιφάνεια των φύλλων. Κατά την άνθηση, το σύνολο σχεδόν των ακάρεων βρίσκεται στις ταξιανθίες (κυρίως εντός των ανθέων) και αργότερα στους μικρούς καρπούς. Όταν οι καρποί μεγαλώσουν, τα ακάρεα μετακινούνται στην νεαρή βλάστηση (φύλλα, βλαστικές κορυφές). Σε ευνοϊκά για την ανάπτυξη τους περιβάλλοντα (θερμά και με υψηλή υγρασία), ο βιολογικός κύκλος διαρκεί μόνο μερικές ημέρες και μπορεί έτσι να αναπτύσσονται πολλές γενιές, π.χ 15 γενιές τον χρόνο.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ - ΖΗΜΙΕΣ. Το άκαρι αυτό ζημιώνει τα φύλλα, άνθη, καρπούς και γενικά τις βλαστικές κορυφές. Τα προσβεβλημένα άνθη συχνά πέφτουν ή παράγουν ανανάπτυκτους καρπούς. Οι μικροί καρποί και ποδίσκοι προσβάλλονται κυρίως κοντά στο σημείο που ενώνονται, προκαλούνται εκεί τοπικοί μεταχρωματισμοί, κηλιδώσεις και νεκρώσεις και οι καρποί πέφτουν ή δεν αναπτύσσονται κανονικά. Η ζημιά από το άκαρι αυτό είναι συχνότερη σε δέντρα εύρωστα, νεαρής ηλικίας ή σε αυτά που αναβλαστάνουν ως αποτέλεσμα αυστηρού κλαδέματος για ανανέωση γηρασμένων δέντρων. Προσβεβλημένα ώριμα φύλλα παρουσιάζουν στην αρχή μεταχρωματισμένες περιοχές (ως αποτέλεσμα της καταστροφής των αστεροειδών τριχών) οι οποίες μπορεί να προεξέχουν σαν νεκρωτικές κηλίδες και αργότερα με τη νέκρωση των ιστών παίρνουν καφέ μεταχρωματισμό. Σε ισχυρή προσβολή τα φύλλα παραμορφώνονται.
Αculops benakii Hatz.
Έχει αναφερθεί μόνο στην Ελλάδα. Εμφανίζεται ιδιαίτερα επιζήμιο στην Δ. Ελλάδα, την Κρήτη και την Λέσβο. Προσβολή των ξυλοφόρων οφθαλμών έχει ως αποτέλεσμα την βράχυνση των μεσογονατίων διαστημάτων και την παραμόρφωση των φύλλων, ενώ προσβολή των ανθοφόρων οφθαλμών προκαλεί παραμόρφωση των ανθοταξιών και την πρόωρη ξήρανση αυτών. Στα φύλλα εμφανίζονται υποκίτρινες κηλίδες στην άνω επιφάνεια και αντίστοιχες διογκώσεις στην κάτω.
Ditrymacus antiasella K.
Έχει βρεθεί ζημιογόνο κυρίως στην Πελοπόννησο. Τα συμπτώματα που προκαλεί στους οφθαλμούς, ταξιανθίες και μικρούς καρπούς είναι σχεδόν τα ίδια με του προηγούμενου είδους.
Tegolophus hassani K.
Είδος ευρέως διαδεδομένο σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Προκαλεί καθήλωση βλάστησης, παραμόρφωση και κηλίδωση φύλλων καθώς και πτώση ανθέων. Προσβολή του άνθους νωρίς, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό μικρών καρπών (2 - 3 mm) οι οποίοι παραμένουν μέχρι την αρχή του φθινοπώρου.
Tegonotus oleae Natch.
Ζει και στις δύο επιφάνειες του φύλλου το οποίο μπορεί να παραμορφωθεί ελαφρώς.
Oxycenus maxwelli ( K ).
Προκαλεί ασημόχρωα κηλίδωση και συστροφή των νεαρών φύλλων. Προσβάλλει επίσης και τα άνθη.
Aceria cretica Hatz.
Βρέθηκε στην Κρήτη όπου και προκαλεί ανάλογα συμπτώματα με το Aceria (Eriophyes) oleae Nal.
Για την καταπολέμηση των Eriophyidae της ελιάς γίνονται ψεκασμοί την άνοιξη (πριν την ανθοφορία) με βρέξιμο θείο, ακαρεοκτόνα ή και εντομοκτόνα.
Στην οικογένεια Tetranychidae ανήκουν τα είδη Tetranychus urticae (Koch) και Bryobia attica (Hatz and Emmanouel).
Τα ακάρεα διαχειμάζουν στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και νωρίς την άνοιξη μετακινούνται προς την νέα βλάστηση, όπου προσβάλλουν νεαρά φύλλα, άνθη και αργότερα τους νεαρούς καρπούς. Κατά την περίοδο του σχηματισμού των ανθοταξιών και των νεαρών καρπών βρίσκονται σε μέγιστη δραστηριότητα ανθόπτωση και πρόωρη καρπόπτωση. Η προσβολή γίνεται εμφανής στα ώριμα φύλλα. Στα νεαρά δέντρα και φυτώρια, σοβαρές προσβολές μπορεί να προκαλέσουν σημαντική φυλλόπτωση με επιπτώσεις στην ανάπτυξη.
Βιβλιογραφία
ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΖΩΟΛΟΓΙΑ
Ειδικό μέρος 'Α, Φυτοφάγα είδη ( 1998, 2004 )
ΝΙΚ. Γ. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ - Καθηγητής
Γεωργικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας & Εντομολογίας