Στη Θεσσαλία έχουν αναπτυχθεί από παλιά μερικές δενδροκομικές καλλιέργειες, όπως η ελιά, μηλιά, αμυγδαλιά και αχλαδιά σε ορισμένες μόνο περιοχές της με κατάλληλα μικροκλίματα. Πρόσφατα η εγκατάσταση νέων δενδρώνων σε όλη την έκταση της Θεσσαλίας είναι εντυπωσιακή. Αυτή όμως γίνεται χωρίς προγραμματισμό και γνώσεις από τους εμπλεκόμενους με αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις, την αποτυχία. Οι εδαφοκλιματικές συνθήκες και οι προηγούμενες καλλιέργειες είναι οι κύριοι παράγοντες που σχετίζονται με την επιτυχία ή μη μιας καλλιέργειας σε μια περιοχή. Στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, νέες προοπτικές και κίνδυνοι αναδύονται χωροχρονικά.
Οι θερμοί χειμώνες είναι σοβαρό πρόβλημα για τα φυλλοβόλα οπωροφόρα, καθώς απαιτούνται πολλές ώρες χειμερινού ψύχους για ορθή διακοπή του ληθάργου των ανθοφόρων οφθαλμών, την ομαλή άνθιση και υψηλή καρπόδεση. Δεν υπάρχουν επιτρεπόμενες και ασφαλείς μέθοδοι υποκατάστασης των χειμερινών ωρών ψύχους σήμερα στην Ευρώπη. Οι υψηλές θερινές θερμοκρασίες προκαλούν καταπόνηση στα φυτά, με συνέπεια τη μείωση της παραγωγής, ηλιοκαύματα κύρια σε βλαστούς και καρπούς, ακόμα και απώλειες φυτών. Πολλές φυσικές μέθοδοι είναι διαθέσιμες για μείωση της θερμικής καταπόνησης και πολλοί παραγωγοί τις εφαρμόζουν, όπως η προστασία των κορμών νεαρών δέντρων με λευκό νάρθηκα ή βάψιμο, ο ψεκασμός φυσικών ανακλαστικών σκευασμάτων ( ορυκτών ) στην κόμη των δέντρων, και αντιχαλαζικά δίχτυα που προκαλούν μερική σκίαση. Ψεκασμός της κόμης με νερό τις θερμές ώρες της ημέρας για ψύξη των δέντρων είναι οικονομικά μη εφαρμόσιμος για τη Θεσσαλία.
Οι υψηλές θερινές θερμοκρασίες της Θεσσαλίας, συνδέονται με αυξημένη κατανάλωση αρδευτικού νερού στα ευαίσθητα φυτικά είδη. Η ελιά, αμυγδαλιά, φιστικιά και οι πρώιμης ωρίμανσης ποικιλίες φυλλοβόλων οπωροφόρων έχουν χαμηλές απαιτήσεις σε άρδευση κατά τη θερινή περίοδο. Αλλά, όταν μια περίοδος ξηρασίας είναι μακρά ακόμα και το Μάρτιο, τα δενδρώδη είδη απαιτούν άρδευση. Ουσιαστικά, τα δενδρώδη είδη εκμεταλλεύονται το ανοιξιάτικο διαθέσιμο νερό σε πολύ υψηλό βαθμό. Αλλά αυτή είναι και η περίοδος έντονης ανάπτυξης των ζιζανίων, που ανταγωνίζονται τα δέντρα για νερό και θρεπτικά. Σε όλες σχεδόν τις δενδρώδεις καλλιέργειες, η στάγδην άρδευση είναι επιβεβλημένη με υψηλό βαθμό αποτελεσματικότητας χρήσης νερού. Και η ακόμα πιο αποτελεσματική υπόγεια στάγδην άρδευση επεκτείνεται στην περιοχή. Δυστυχώς, οι παραγωγοί αρδεύουν κατά βούλησιν χωρίς υποστήριξη, ώστε είτε να χάνουν σε παραγωγή, είτε να σπαταλούν νερό ( αυξάνοντας το κόστος καλλιέργειας με πολλές αρνητικές συνέπειες στην καλλιέργεια ), καθώς καμιά προσπάθεια υπολογισμού των αναγκών κάθε καλλιέργειας στις περιοχές της Θεσσαλίας σε αρδευτικό νερό, δεν έχει ολοκληρωθεί ή εφαρμόζεται σήμερα.
Υδροβόρες δενδρώδεις καλλιέργειες όπως η καρυδιά, ροδακινιά, μηλιά, έπρεπε να καλλιεργούνται μόνο υπό ορισμένες συνθήκες στη Θεσσαλία. Ανθεκτικές στο υψηλής αγωγιμότητας νερό ποικιλίες και είδη δενδρωδών καλλιεργειών ( φιστικιά, ελιά, αμυγδαλιά ) πρέπει να καλλιεργούνται σε περιοχές με υποβαθμισμένης ποιότητας νερό, όπως μερικές παραθαλάσσιες περιοχές της Θεσσαλίας. Διαφορετικά απαιτούνται εξειδικευμένοι χειρισμοί για περιορισμό των απωλειών παραγωγής και δέντρων. Σε πολλές επί μακρόν καλλιεργούμενες περιοχές της εσωτερικής Θεσσαλίας, το αρδευτικό νερό περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων. Αυτό το Ν, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στις καλλιέργειες ξηρών καρπών, που απαιτούν πολύ Ν για την ανάπτυξη των καρπών, αλλά καταστροφικό σε άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες, όπως η αχλαδιά και μηλιά.
Τα εδάφη της Θεσσαλίας είναι σχετικά φτωχά λόγω της μακράς κατεργασίας τους. Είναι όμως κατάλληλα για καλλιέργεια αρκετών δενδρωδών καλλιεργειών. Τα βαριά εδάφη, πρέπει να αποφεύγονται για καλλιέργεια δέντρων. Στα φτωχά εδάφη, η σύγχρονη φιλοπεριβαλλοντική δενδροκομία επιβάλει την μη αναμόχλευση του εδάφους και τη συνεχή ( τουλάχιστον μακριά από την αρδευόμενη ζώνη ) εδαφοκάλυψη με ζιζάνια ή και χλωρή λίπανση. Η συνεχής παραγωγή βιομάζας από τα δέντρα και τα ζιζάνια και η μείωση των εκροών βιομάζας με παραμονή και τεμαχισμό των κλαδευτικών εντός του δενδρώνα, η εφαρμογή οργανικών υλικών για λίπανση και η εφαρμογή σκευασμάτων όπως μυκόριζα, λοιπούς μικροοργανισμούς που βοηθούν τη λειτουργία του εδάφους, τα χουμικά/φουλβικά και λοιπά εκχυλίσματα και ζεόλιθο, είναι ποικίλες δράσεις των σύγχρονων δενδροκόμων που βοηθούν τη λειτουργία του εδάφους και βελτιώνουν τις ιδιότητες/χαρακτηριστικά του εδάφους. Αυτές οι δράσεις, έχουν σαν αποτέλεσμα τη δέσμευση C στο έδαφος και βελτίωση της λειτουργίας των ριζών και της υγείας αυτών και ολόκληρου του δέντρου, άρα βελτίωση της χρήσης των εισροών με αυξημένη παραγωγικότητα και ποιότητα.
Στη σύγχρονη δενδροκομία, η ποιότητα του καρπού είναι πρωτεύουσας σημασίας. Οι υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να βελτιώσουν την οργανοληπτική και διατροφική ποιότητα των καρπών, μπορεί να μειώσουν το μέγεθος και την παραγωγικότητα ενός δενδρώνα, αλλά και να μειώσουν τη συντηρησιμότητα των καρπών. Ανάλογα το δενδροκομικό είδος, τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής στην ποιότητα θα είναι ποικίλα, αλλά στην παραγωγικότητα των δενδρώνων θα είναι μάλλον αρνητικά στο σύνολο των καλλιεργούμενων ειδών.
Πάντως, με την εφαρμογή ορθών πρακτικών και με τη συλλογή και μετάδοση απαραίτητης γνώσης, η δενδροκομία είναι από τις σημαντικότερες κατευθύνσεις της γεωργικής παραγωγής για τη Θεσσαλία, προσφέροντας καλύτερο εισόδημα στους παραγωγούς με περιορισμένες εισροές και με βελτίωση των εδαφικών ιδιοτήτων στους δενδρώνες.
Βιβλιογραφία
Καθηγητής Νάνος Γεώργιος, Εργαστήριο Δενδροκομίας, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τόμος Περιλήψεων από το Επιστημονικό Θεματικό Συμπόσιο '' Ευάλωτη Γεωργία της Θεσσαλίας : Παρόν - Προοπτικές '', Λάρισα, 2 Μαρτίου 2018
Οι θερμοί χειμώνες είναι σοβαρό πρόβλημα για τα φυλλοβόλα οπωροφόρα, καθώς απαιτούνται πολλές ώρες χειμερινού ψύχους για ορθή διακοπή του ληθάργου των ανθοφόρων οφθαλμών, την ομαλή άνθιση και υψηλή καρπόδεση. Δεν υπάρχουν επιτρεπόμενες και ασφαλείς μέθοδοι υποκατάστασης των χειμερινών ωρών ψύχους σήμερα στην Ευρώπη. Οι υψηλές θερινές θερμοκρασίες προκαλούν καταπόνηση στα φυτά, με συνέπεια τη μείωση της παραγωγής, ηλιοκαύματα κύρια σε βλαστούς και καρπούς, ακόμα και απώλειες φυτών. Πολλές φυσικές μέθοδοι είναι διαθέσιμες για μείωση της θερμικής καταπόνησης και πολλοί παραγωγοί τις εφαρμόζουν, όπως η προστασία των κορμών νεαρών δέντρων με λευκό νάρθηκα ή βάψιμο, ο ψεκασμός φυσικών ανακλαστικών σκευασμάτων ( ορυκτών ) στην κόμη των δέντρων, και αντιχαλαζικά δίχτυα που προκαλούν μερική σκίαση. Ψεκασμός της κόμης με νερό τις θερμές ώρες της ημέρας για ψύξη των δέντρων είναι οικονομικά μη εφαρμόσιμος για τη Θεσσαλία.
Οι υψηλές θερινές θερμοκρασίες της Θεσσαλίας, συνδέονται με αυξημένη κατανάλωση αρδευτικού νερού στα ευαίσθητα φυτικά είδη. Η ελιά, αμυγδαλιά, φιστικιά και οι πρώιμης ωρίμανσης ποικιλίες φυλλοβόλων οπωροφόρων έχουν χαμηλές απαιτήσεις σε άρδευση κατά τη θερινή περίοδο. Αλλά, όταν μια περίοδος ξηρασίας είναι μακρά ακόμα και το Μάρτιο, τα δενδρώδη είδη απαιτούν άρδευση. Ουσιαστικά, τα δενδρώδη είδη εκμεταλλεύονται το ανοιξιάτικο διαθέσιμο νερό σε πολύ υψηλό βαθμό. Αλλά αυτή είναι και η περίοδος έντονης ανάπτυξης των ζιζανίων, που ανταγωνίζονται τα δέντρα για νερό και θρεπτικά. Σε όλες σχεδόν τις δενδρώδεις καλλιέργειες, η στάγδην άρδευση είναι επιβεβλημένη με υψηλό βαθμό αποτελεσματικότητας χρήσης νερού. Και η ακόμα πιο αποτελεσματική υπόγεια στάγδην άρδευση επεκτείνεται στην περιοχή. Δυστυχώς, οι παραγωγοί αρδεύουν κατά βούλησιν χωρίς υποστήριξη, ώστε είτε να χάνουν σε παραγωγή, είτε να σπαταλούν νερό ( αυξάνοντας το κόστος καλλιέργειας με πολλές αρνητικές συνέπειες στην καλλιέργεια ), καθώς καμιά προσπάθεια υπολογισμού των αναγκών κάθε καλλιέργειας στις περιοχές της Θεσσαλίας σε αρδευτικό νερό, δεν έχει ολοκληρωθεί ή εφαρμόζεται σήμερα.
Υδροβόρες δενδρώδεις καλλιέργειες όπως η καρυδιά, ροδακινιά, μηλιά, έπρεπε να καλλιεργούνται μόνο υπό ορισμένες συνθήκες στη Θεσσαλία. Ανθεκτικές στο υψηλής αγωγιμότητας νερό ποικιλίες και είδη δενδρωδών καλλιεργειών ( φιστικιά, ελιά, αμυγδαλιά ) πρέπει να καλλιεργούνται σε περιοχές με υποβαθμισμένης ποιότητας νερό, όπως μερικές παραθαλάσσιες περιοχές της Θεσσαλίας. Διαφορετικά απαιτούνται εξειδικευμένοι χειρισμοί για περιορισμό των απωλειών παραγωγής και δέντρων. Σε πολλές επί μακρόν καλλιεργούμενες περιοχές της εσωτερικής Θεσσαλίας, το αρδευτικό νερό περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων. Αυτό το Ν, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στις καλλιέργειες ξηρών καρπών, που απαιτούν πολύ Ν για την ανάπτυξη των καρπών, αλλά καταστροφικό σε άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες, όπως η αχλαδιά και μηλιά.
Τα εδάφη της Θεσσαλίας είναι σχετικά φτωχά λόγω της μακράς κατεργασίας τους. Είναι όμως κατάλληλα για καλλιέργεια αρκετών δενδρωδών καλλιεργειών. Τα βαριά εδάφη, πρέπει να αποφεύγονται για καλλιέργεια δέντρων. Στα φτωχά εδάφη, η σύγχρονη φιλοπεριβαλλοντική δενδροκομία επιβάλει την μη αναμόχλευση του εδάφους και τη συνεχή ( τουλάχιστον μακριά από την αρδευόμενη ζώνη ) εδαφοκάλυψη με ζιζάνια ή και χλωρή λίπανση. Η συνεχής παραγωγή βιομάζας από τα δέντρα και τα ζιζάνια και η μείωση των εκροών βιομάζας με παραμονή και τεμαχισμό των κλαδευτικών εντός του δενδρώνα, η εφαρμογή οργανικών υλικών για λίπανση και η εφαρμογή σκευασμάτων όπως μυκόριζα, λοιπούς μικροοργανισμούς που βοηθούν τη λειτουργία του εδάφους, τα χουμικά/φουλβικά και λοιπά εκχυλίσματα και ζεόλιθο, είναι ποικίλες δράσεις των σύγχρονων δενδροκόμων που βοηθούν τη λειτουργία του εδάφους και βελτιώνουν τις ιδιότητες/χαρακτηριστικά του εδάφους. Αυτές οι δράσεις, έχουν σαν αποτέλεσμα τη δέσμευση C στο έδαφος και βελτίωση της λειτουργίας των ριζών και της υγείας αυτών και ολόκληρου του δέντρου, άρα βελτίωση της χρήσης των εισροών με αυξημένη παραγωγικότητα και ποιότητα.
Στη σύγχρονη δενδροκομία, η ποιότητα του καρπού είναι πρωτεύουσας σημασίας. Οι υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να βελτιώσουν την οργανοληπτική και διατροφική ποιότητα των καρπών, μπορεί να μειώσουν το μέγεθος και την παραγωγικότητα ενός δενδρώνα, αλλά και να μειώσουν τη συντηρησιμότητα των καρπών. Ανάλογα το δενδροκομικό είδος, τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής στην ποιότητα θα είναι ποικίλα, αλλά στην παραγωγικότητα των δενδρώνων θα είναι μάλλον αρνητικά στο σύνολο των καλλιεργούμενων ειδών.
Πάντως, με την εφαρμογή ορθών πρακτικών και με τη συλλογή και μετάδοση απαραίτητης γνώσης, η δενδροκομία είναι από τις σημαντικότερες κατευθύνσεις της γεωργικής παραγωγής για τη Θεσσαλία, προσφέροντας καλύτερο εισόδημα στους παραγωγούς με περιορισμένες εισροές και με βελτίωση των εδαφικών ιδιοτήτων στους δενδρώνες.
Βιβλιογραφία
Καθηγητής Νάνος Γεώργιος, Εργαστήριο Δενδροκομίας, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Για ανάγνωση
αρθρογραφίας του Αγροτών Ανάγνωσμα blog