Παραγωγικότητα γεωργίας Θεσσαλίας και η καλή διαχείριση του νερού
 |
| Εξοικονόμηση νερού κατά την εφαρμογή στο χωράφι |
Η καλή διαχείριση του νερού είναι κλειδί για τη διατήρηση και αύξηση της παραγωγικότητας της γεωργίας.
Δύο είναι οι κύριες κατευθύνσεις: Η ταμίευση νερού ώστε να καλυφτούν οι αρδευτικές ανάγκες με καλής ποιότητας, φθηνά, επιφανειακά νερά και η εξοικονόμηση νερού κατά τη μεταφορά και εφαρμογή του στα χωράφια.
Δεν θα αναφερθώ εδώ στην ταμίευση νερού. Επισημαίνω ότι με μόνο δύο ουσιαστικά έργα ταμίευσης (τα φράγματα και τις αντίστοιχες τεχνητές λίμνες Πλαστήρα και Σμοκόβου) τα νερά αφήνονται να καταλήγουν όλο τον χειμώνα στη θάλασσα, ενώ τα καλοκαίρια πλέον ο κύριος ποταμός, ο Πηνειός, στερεύει πριν από τη Λάρισα. Η άμεση ανάγκη εκπόνησης ενός σχεδίου κατασκευής ταμιευτήρων με βάση το κόστος και όφελος του κάθε ενός και η υλοποίησή του είναι αναγκαία.
Ακολουθήστε τη fb σελίδα του Αγροτών Ανάγνωσμα ΕΔΩ
Η μεταφορά και διανομή του νερού γίνεται κυρίως με κακοσυντηρημένους ανοικτούς αγωγούς που δεν καθαρίζονται από τη φυσική βλάστηση, προκαλεί τεράστιες απώλειες νερού. Η πολυπλοκότητα του συστήματος διαχείρισης και η αλληλοκάλυψη αρμοδιοτήτων συμβάλλει στην αύξηση των απωλειών.
Είναι προφανές ότι συστήματα κλειστών αγωγών θα μείωναν τις απώλειες και θα έκαναν ευκολότερη τη μέτρηση της κατανάλωσης, αλλά το κόστος είναι τεράστιο. Επιπλέον δεν είναι βέβαιο ότι οι ΤΟΕΒ με τη σημερινή τους οργάνωση θα επιτύχουν σωστή λειτουργεία και συντήρηση των δικτύων. Και εδώ χρειάζεται καλύτερο θεσμικό πλαίσιο και οργάνωση.
Εξοικονόμηση νερού κατά την εφαρμογή στο χωράφι
Εδώ είναι το τμήμα που πρέπει να εφαρμοστεί από τους αγρότες. Σε ορισμένα έχει γίνει σημαντική πρόοδος, σε άλλα καμία. Ποια είναι τα στοιχεία;
α) Μέθοδοι εφαρμογής
Ο βαθμός απόδοσης (ποσότητα νερού που αξιοποιείται από τα φυτά προς την εφαρμοζόμενη ποσότητα) των μεθόδων εφαρμογής διαφέρει σημαντικά. Γενικά εκτιμάται σε 50% για την επιφανειακή άρδευση, 75% για τον καταιονισμό (τεχνητή βροχή) και 90% για τη στάγδην άρδευση. Οι περιοχές με στενότητα και υψηλού κόστους νερού (κυρίως Ανατολική Θεσσαλία) έχουν προσαρμοστεί και κατά πλειοψηφία ποτίζουν με στάγδην άρδευση όπου μπορούν. Αρδεύσεις φυτρώματος, αλλά και καλλιέργειες, όπως η μηδική, αρδεύονται με καταϊονισμό και δεν φαίνεται να μπορούν να αλλάξουν. Θα πρέπει να επεκταθεί η στάγδην άρδευση με περιορισμό κυρίως της επιφανειακής σε συνδυασμό με συστήματα κλειστών αγωγών μεταφοράς νερού υπό πίεση. Οι δυνατότητες είναι σημαντικές.
β) Υδατοϊκανότητα και διηθητικότητα
Είναι δύο ιδιότητες του εδάφους που μπορούν να βελτιώσουν τον βαθμό απόδοσης της άρδευσης. Η αύξηση οργανικής ουσίας του εδάφους αυξάνει την υδατοϊκανότητα του εδάφους και τη δομή του, ενώ η συνεχής εδαφοκάλυψη με διαχείριση υπολειμμάτων, μη αναστροφή εδάφους και χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης αυξάνει τη διηθητικότητα (αλλά και την οργανική ουσία του εδάφους) και μειώνει την απορροή αυξάνοντας την αποθήκευση νερού στο έδαφος και μειώνοντας τη διάβρωση.
Συστήματα Γεωργίας Συντηρήσεως (χρήση αμειψισπορών, συνεχούς κάλυψης του εδάφους και περιορισμό της διατάραξης του εδάφους με την κατεργασία) μπορούν να συμβάλλουν στην κατεύθυνση αυτή συμβάλλοντας και στην αποθήκευση άνθρακα στο έδαφος.
Το τελευταίο φαίνεται να προσελκύει το ενδιαφέρον ως μέσο μείωσης του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας και περιορισμό της κλιματικής αλλαγής.
γ) Επιλογή καλλιεργειών
Κατά την επιλογή καλλιεργειών η προτίμηση σε καλλιέργειες μικρής κατανάλωσης νερού μπορεί να συμβάλλει στην εξοικονόμηση. Π.χ. σόργο αντί για καλαμπόκι, αμύγδαλα ή φιστίκια αντί για καρύδια, κ.λπ. Ακόμη και διαφορές μεταξύ ποικιλιών. Έρευνα για σωστές επιλογές είναι σημαντική.
δ) Ελλειμματική άρδευση
Συνδυασμός στάγδην άρδευσης, ακόμη και υπόγειας με ελλειμματική ποσότητα εφαρμογής μπορεί να μειώσει την κατανάλωση ουσιαστικά. Και εδώ χρειάζεται έρευνα και εφαρμογές που θα δείξουν στους αγρότες πώς λειτουργεί.
ε) Μέτρηση της κατανάλωσης νερού
Θεωρητικά η κατανάλωση νερού μετράται στις γεωτρήσεις με χρήση μηχανικών υδρομέτρων με πολλές δυσκολίες. Από τις κλοπές των υδρομέτρων μέχρι την αδυναμία παρακολούθησης κάνουν ουσιαστικά αδύνατη τη μέτρηση και την αντίστοιχη χρέωση που θα έδινε κίνητρα εξοικονόμησης. Δυνατότητα μέτρησης με ψηφιακά συστήματα με άμεση αποθήκευση σε νέφος και ενημέρωση των ΤΟΕΒ ή υπηρεσιών και αντίστοιχη χρέωση θα συνέβαλλε στη μείωση της κατανάλωσης, αλλά και επιβράβευση όσων μειώνουν την κατανάλωση.
στ) Έξυπνη άρδευση
Πολλές εφαρμογές νέων ψηφιακών τεχνολογιών στοχεύουν στη μείωση της κατανάλωσης του νερού, αλλά και στην καλύτερη απόδοση των καλλιεργειών. Η διαφοροποιημένη δόση αρδευτικού νερού είναι μία από τις προτεινόμενες λύσεις. Δηλαδή η εφαρμογή διαφορετικών ποσοτήτων νερού σε διαφορετικά σημεία του χωραφιού ανάλογα με τις ανάγκες των φυτών ή τα χαρακτηριστικά του εδάφους. Στοιχεία όπως η μηχανική σύσταση του εδάφους που μπορεί εύκολα να μετρηθεί με τη φαινομενική ηλεκτρική αγωγιμότητα ή το ανάγλυφο του εδάφους ή μετρήσεις χαρακτηριστικών του φυτού (θερμοκρασία, δείκτες βλάστησης, ροή υγρών στον κορμό του φυτού) ή μετρήσεις υγρασίας εδάφους ή χρήση μοντέλων εκτίμησης παραμέτρων μπορούν να συμβάλλουν σε μείωση κατανάλωσης νερού (αλλά και ενέργειας) κατά 8 - 20%.
Συμπεράσματα
Είναι προφανές ότι η δυνατότητα εξοικονόμησης νερού είναι ιδιαίτερα σημαντική και μπορεί να ξεπεράσει τον στόχο του 10 -15% που προτείνουν τα σχέδια διαχείρισης υδάτων (που δεν έγινε καμία ενέργεια από το 2014 για να επιτευχθούν). Οι δυνατότητες υπάρχουν και σε μεγάλο ποσοστό έχουν μελετηθεί ερευνητικά, τόσο στη χώρα από ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα όσο και διεθνώς. Δύο κρίσιμα ερωτήματα που πρέπει να βρουν απαντήσεις: Πώς θα συνδεθεί η έρευνα με την παραγωγή και πώς θα καθοδηγηθούν οι αγρότες ώστε να εφαρμόσουν σωστά μέρος ή όλες τις δυνατότητες που έχουν.
Γίνετε μέλος της fb ομάδας του Αγροτών Ανάγνωσμα ΕΔΩ
Σωστή απάντηση στο ερώτημα θα έχει πολλές και σημαντικές ευεργετικές επιπτώσεις στην προστασία του περιβάλλοντος, στη στήριξη του γεωργικού εισοδήματος και στην ανάπτυξη της χώρας. (eleftheria.gr)
Γράφει
Φάνης Γέμτος
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας