Το πνεύμα του βουνού στο ελαιόλαδο: Η ισχύς των ορεινών ελαιώνων
Η αξιοποίηση της ορεινής ελαιοκαλλιέργειας επιφυλάσσει ποιότητα, βιωσιμότητα και ευκαιρίες για την ελληνική ύπαιθρο
 |
| Η σημασία και η αξιοποίηση των ορεινών ελαιώνων στην Ελλάδα στο παραγόμενο ελαιόλαδο |
Μελέτες δείχνουν ότι οι ελιές σε υψόμετρο (≥ 400‑800 μ.) παράγουν λάδια με σημαντικά υψηλότερα ποσά πολυφαινολών, όπως tyrosol, hydroxytyrosol, CoQ10 και tocopherols, που ενισχύουν την αντιοξειδωτική δράση και τη σταθερότητα του ελαιολάδου. Επιπλέον, το υψηλότερο ποσοστό ολεικού οξέος και μειωμένου παλμιτικού/λινολεικού στον ορεινό καρπό ενισχύει την υγεία και τη διατροφική του αξία.
Πώς συμβαίνει αυτό;
- Υψηλή υπεριώδης ακτινοβολία και έντονες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις (ημέρας-νύχτας) προάγουν τη φυσιολογική άμυνα του φυτού και την παραγωγή πολυφαινολικών ενώσεων, όπως το ελαιοκανθάλη και η υδροξυτυροσόλη.
- Ξηρά και φτωχά εδάφη, συχνά σε επικλινείς περιοχές με μειωμένες δυνατότητες άρδευσης, προκαλούν φυσικό στρες στην ελιά - μια συνθήκη που οδηγεί σε μικρότερο αλλά πιο ποιοτικό καρπό με αυξημένη συγκέντρωση ωφέλιμων ενώσεων. .
- Απώλεια υγρασίας, οι χειμερινές παγωνιές και η όψιμη ανθοφορία, οδηγούν σε συμπυκνωμένα θρεπτικά συστατικά σε σταθερή ποσότητα ελαίου.
Επιστημονικά τεκμήρια στην πράξη
Σε μελέτη ελληνικών ελαιολάδων, τα μεσαία και υψηλά υψόμετρα είχαν μέση φαινολική συγκέντρωση ~560 mg/kg έναντι ~375 mg/kg σε πεδινά εδάφη.
Παρόμοια αποτελέσματα επιβεβαιώνονται και στις ελληνικές ποικιλίες Κορωνέικη και Αθηνοελιά, με υψηλότερα επίπεδα κινητικών φαινολών σε ορεινές περιοχές.
Επιπλέον πλεονεκτήματα των ορεινών ελαιώνων
- Μειωμένη πίεση από δάκο και έντομα λόγω ψυχρότερου κλίματος.
- Καλύτερος φυσικός αερισμός λόγω του ανάγλυφου και των ρευμάτων αέρα στις πλαγιές έχει ως αποτέλεσμα μειωμένη υγρασία στο μικροκλίμα του φυλλώματος, περιορίζοντας σημαντικά την ανάπτυξη μυκήτων (π.χ. κυκλοκόνιο, γλοιοσπόριο) και μειώνοντας την ανάγκη για φυτοπροστατευτικές παρεμβάσεις.
- Προστασία τοπικής βιοποικιλότητας: φυσική βλάστηση και ελάχιστη χημική παρέμβαση.
- Αειφορία κι αγροτουρισμός: η Ελλάδα ήδη αναπτύσσει ελαιοτουριστικούς προορισμούς σε ορεινές περιοχές (Λέσβος, Ολυμπία, Κρήτη κ.ά.) που εκπαιδεύουν, ξεναγούν, και ενσωματώνουν την ελιά στην εμπειρία του επισκέπτη.
Κοινωνικοοικονομικά οφέλη
- Αύξηση τιμής και προστιθέμενης αξίας: Το ελαιόλαδο από ορεινούς ελαιώνες, με υψηλά επίπεδα φαινολικών ενώσεων, μπορεί να πιστοποιηθεί ως “υψηλής υγειοπροστατευτικής αξίας”, με δυνατότητα εξαγωγής σε premium αγορές (ιδίως ΗΠΑ και Ιαπωνία), αυξάνοντας το εισόδημα παραγωγού ανά κιλό.
- Αναγέννηση ορεινών κοινωνιών: Οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας — από την Ήπειρο ως τη Μάνη και την Κρήτη — παρουσιάζουν γήρανση πληθυσμού, εσωτερική μετανάστευση, και κοινωνική αποδιάρθρωση. Η ορεινή ελαιοκαλλιέργεια, ως οικονομικά βιώσιμη και εδαφικά προσαρμοσμένη λύση, μπορεί να συμβάλει στην επαναδραστηριοποίηση νέων γεωργών, την επάνοδο νέων ανθρώπων στην ύπαιθρο και τη διατήρηση πολιτισμικού κεφαλαίου.
- Στήριξη μικρής ιδιοκτησίας: Η πολυτεμαχισμένη δομή των ορεινών εκτάσεων ενδείκνυται για καλλιέργειες υψηλής ποιότητας, χωρίς ανάγκη για συγκέντρωση γης ή εντατικές πρακτικές.
- Προώθηση συνεργατισμού και κοινωνικής οικονομίας: Μέσω ομάδων παραγωγών, τοπικών συνεταιρισμών και επενδύσεων σε τυποποίηση και branding.
Πώς να το αξιοποιήσουμε στην Ελλάδα
- Χάρτης ορεινών ελαιώνων: Στοχοποίηση περιοχών με υψόμετρο >400 μ. (Πήλιο, Οίτη, Λέσβος, Κέρκυρα κ.ά.).
- Έρευνα & συνεργασία: Ανάλυση φαινολικών μέσω εργαστηρίων, με συνεργασία ΑΕΙ, Γεωργικών Οργανισμών και αγροτών.
- Οργανικές πρακτικές: Χρήση εδαφοκάλυψης, αγρανάπαυσης, ελάχιστη άρδευση - ώθηση σε βιολογική καλλιέργεια .
- Πιστοποίηση & branding: Ονομασία προελεύσεως (PGI), high‑polyphenol, mountain EVOO.
- Αγροτουριστικές δράσεις: Ξεναγήσεις, εργαστήρια συλλογής, ελαιοτεχνίας και γευσιγνωσίας — ενίσχυση τοπικού εισοδήματος .
- Εκπαίδευση & networking: Συνεργασία με δίκτυα όπως ''Routes of the Olive Tree'' - UNESCO αναγνωρισμένο - για πολιτιστική προβολή.